شعر در وصف كار و سعى و تلاش
اگر فكر دل زارى نكردى |
به عمر خويشتن كارى نكردى |
تو را از روز آزادى چه حاصل |
كه رحمى به گرفتارى نكردى |
نچينى گل زباغ زندگانى |
گر از پائى برون خارى نكردى |
سزاوار از تو باشد حقّ شناسى |
چرا كار سزاوارى نكردى |
به عقيدهىِ بعضى از صاحبنظران در تعريف كار به نوع خاصى از كار توجه نشده است؛ بلكه كار را در مفهوم عام سرچشمهىِ انباشت ثروت و سرمايه و نهايتاً رشد و شكوفايى جوامع تلقى كردهاند. پولكس فن مىگويد:
موضوع: جايگاه كار و تلاش از منظر اسلام
اگر چه در اسلام و نزد خدا همه ي مشاغل مهم و محترم و ضروري هستند، اما برخي شغل ها به خاطر اهميت شان در زندگي بشر از جايگاه والاتري برخوردارند از جمله كار تعليم و تربيت (معلمي) ، كشاورزي، دامپروري، تجارت.
امام صادق (ع) «معلم الخير تستغفر له ذواب الارض و حيتان الب حر و كل صغيره و كبيره في الارض الله و سمائه» .
براي آموزگار خوبي ها، جنبندگان زمين و ماهيان دريا و هر موجود ريز و در شتي در زمين و آسمان خدا آمرزش مي طلبند. (مجلسي، 1403، ج2، ص17)
امام صادق (ع) : «عالم افضل من الف عابد و الف زاهد».
يك عالم برتر از هزار عابد و هزار زاهد است. (مجلسي، 1403، ج2، ص19)
امام صادق (ص) : «ما في الاعمال شيء احب الي الله تعالي من الزراعه ، و ما بعث نبيّا الا زراعا ادريس (ع) فانّه كان خيّاطا»
در ميان كارها هيچ كاري نزد خدا محبوب تر از كشاورزي نيست و خداوند هيچ پيامبري را برنيانگيخت مگر آنكه كشاورز بود به جز ادريس (ع) كه خياط بود. (آرام، 1380، ج5، ص509)
امام باقر (ع): «خير العمال زرع يزرعه فياكل منه البر و الفاجر».
بهترين كارها زراعت است كه نفعش عايد عموم مي شود و از محصول آن نيكوكاران و بدكاران ارتزاق مي كنند. (فريد، 1367، ج3، ص 26)
امام علي (ع) : «تعرضوا للتجاره فانّ فيها غني لكم عمّا في ايدي الناس و ان الله عزّوجل يحب العبد المحترف الامين».
به تجارت بپردازيد كه آن شما را از آنچه در دست مردم است بي نياز مي گرداند و خداي عزّوجل بنده ي پيشه ور درستكار را دوست دارد. (صدوق، 1404، ج3، ص193)
اما همانگونه كه گفته شد همه ي كارها مهم و لازمند و هركس كه به هر كار مشروع و مفيدي دست مي زند، با آن به كسي ياري مي دهد و گرهي از زندگي ديگري مي گشايد، در واقع عمل عبادي انجام مي دهد؛ چرا كه عبادت تنها به نماز و روزه و تسبيح و سجاده نشيني و ... منحصر نمي شود.
نكته ي ديگري كه در روايات معصومين (ع) به آن اشاره شده اين است كه خداوند روزي هر كسي را در كاري نهاده و ديگر اينكه هر كسي در كار خاصّي استعداد بيشتري دارد و بهتر مي تواند از عهده ي آن برآيد؛ بنابراين توجه به اين نكته براي پيشبرد بهتر امور ضروري است . به نقل دو روايت در اين باره اكتفا مي كنيم:
پيامبر (ص) : «إعملو فكل ميسر لما خلق له»
همه ي شما كار و كوشش نماييد، ولي متوجه باشيد كه هر كس براي كاري كه آفريده شده لايق تر است و آن را به سهولت و اساني انجام مي دهد. (فريد، 1367، ج3، ص1)
اما صادق (ص) : «من النّاس من رزقه في التجاره و منهم من رزقه في السيف و منهم من رزقه في لسانه»
روزي بعضي مردم در تجارت است و روزي برخي در شمشير و روزي پاره اي ديگر در زبانشان (كليني، 1365، ج5، ص305)
موضوع: جايگاه كار و تلاش در آموزه هاي ديني
در روايات معصومين (ع) به بسياري از اصول و آداب كار اشاره شده است، از جمله: دانستن احكام كارها، وارد شدن به كارها از راه آن، انجام كارها در وقت مناسبش، انجام كارها از روي عقل و خرد، محكم كاري، آينده نگري، نظم در امور، غنيمت شمردن فرصت ها، توكل به خدا، طلب خير و بركت از خدا، داشتن صداقت در كار، رعايت انصاف و پرهيز از ستم و اجحاف و ... كه به چند روايت در اين باره اشاره مي كنم:
امام صادق (ص): «من أراد التجاره فليتفقه في دينه ليعلم بذلك ما يحل له مما يحرم عليه» .
هر كس بخواهد تجارت كند بايد احكام دين خود را بياموزد تا حلال را از حرام باز شناسد (آرام، 1380، ج5، ص588)
امام علي (ع) : «يا معشر التجاره قدموا الاستخاره و تيرّكوا بالسهوله واقتربوا من المبتاعين و تزيينوا بالحلم و تناهو عن اليمين و جانبوا الكذب و تخافوا الظلم و انصفوا المظلومين و لاتقربوا الربا و اوفوا الكيل و الميزان و لا تبخسوا الناس اشياعهم ولا تعثوا في الارض مفسدين».
اي جماعت بازرگانان، پيش از شروع سب و كار از خداوند خير و نيكي طلبيد و با آسانگيري در معامله از خداوند بركت جوئيد، به خريدارا نزديك شويد، به زيور بردباري آراسته شويد، از قسم خوردن بپرهيزيد، از دروغ گفتن دوري كنيد، از ستم كردن و اجحاف بترسيد، با مظلومان به انصاف و عدالت رفتار كنيد و پيرامون ربا نگرديد و پيمانه و ترازو را كامل كنيد و چيزي از حق مردم فرو نگذاريد و روي زمين در گرداب فساد و تبهكاري فرو مرويد. (صدوق، 1400، بيروت، 497)
پيامبر (ص) : «يا بن مسعود، إذا عملت عملا فاعمل بعلم و عقل و ايّاك و ان تعمل عملا بغير تدبر و علم جل جلاله بقول «و لا تكونوا كالتي نقضت غزلها من بعد قوه انكاثا»
اي پسر مسعود، هرگاه كاري كردي، از روي آگاهي و خردمندي انجامش ده و از اينكه كاري را بدون انديشه و آگاهي انجام دهي بپرهيز، زيرا خداوند جل جلاله مي فرمايد: «و مانند آن زني مباشيد كه رشته اي را محكم تافته بود پنبه كرد»(آرام، 1380، ج1، ص200)
پيامبر (ص) : «أفصل الاعمال أحمزها».
برترين كارها، استوارترين آنهاست. (محمدي ري شهري، 1367، ج9،ص4064، ش14312)
پيامبر (ص) : «ان الله تعالي يحب إذا عمل احدكم عملا ان يتقنه».
خداوند تعالي دوست دارد كه هرگاه فردي از شما كاري كند، آن را محكم و بي عيب انجام دهد. (پاينده، 1383، 305)
امام علي (ع) : «اوصيكما ... بتقوي الله و نظم امركم»
شما را به تقواي الهي و نظم در كارتان سفارش مي كنم. (فيض الاسلام، 1368، ص977)
امام رضا (ع) : هر كس از راه خود به جستجوي كاري برخيزد لغزش پيدا نمي كند و اگر بلغزد وسيله اي براي خلاصي يابد. (مجلسي، 1403، ج71، ص340)
پيامبر (ص) : كارها همه در گرو وقت خود است. (مجلسي، 1403، ج77، ص165)
امام علي (ع) : بپرهيز از شتاب زدگي در كارها پيش از رسيدن وقت آنها و از اهمالگري در آن هنگام كه امكان دست يافتن فراهم آمده باشد. (فيض الاسلام، 1368، ص 1031)
موضوع: جايگاه تلاش و كار در آموزه هاي ديني
تشويق به كار و تلاش و نهي از تنبلي و كسالت نيز در اسلام فراوان است. علاوه بر قرآن كريم كه خداوند در آيات متعددي انسان ها را به كار و عمل صالح سفارش و تشويق نموده و به صالحان اجر و پاداش بزرگ اخروي وعده داده (نحل/97، قصص/67، طه/75 و ... ) از حضرت معصومين نيز روايات زيادي در اين زمينه نقل شده است كه به برخي از آنها اشاره مي كنم:
امام علي (ع) العمل شعار المومن
كار شعار مومن است. (تميمي آمدي، 1366، ص151)
امام علي (ع9) : العمل اكمل خلف
كار كاملترين خلف انسان است. (همان، ص151)
امام علي (ع) : الشرف عند الله سبحانه بحسن الاعمال لابحسن الاقوال
شرافت و بزرگي نزد خداي سبحان به نيكويي كارهاست نه به ميكويي گفتارها (همان ،ص153)
امام علي (ع) : بالعمل يحصل الثواب لا بالكسل
با كار است كه پاداش به دست مي آيد نه با تنبلي (محمدي ري شهري، 1367، ج9، ص4050 ، ش 14262)
امام باقر(ع): الكسل يضر بالدين و الدنيا
تنبلي به دين و دنيا زيان مي زند. (مجلسي، 1403، ج57، ص180)
امام باقر (ع) : اياك و الكسل و الضجر فإنّهما مفتاح كل شرم كسل لم يود حقا و من ضجرلم يصبر علي حق
از تنبلي و بي حوصلگي، بپرهيز ؛ زيرا اين دو، كليد هر بدي مي باشند و كسي كه تنبل باشد، حقّي را نگذارد و كسي كه بي حوصله باشد، بر حق شكيبايي نورزد . (همان، ج75، ص187)
مولانا نيز حديثي از پيامبر را در تشويق به كار، اين گونه به شعر درآورده است.
گفت پيغمبر كه بر رزق اي فتي در فرو بسته است و بر در قفل ها
جنبش و آمد شد ما و اكتساب هست مفتاحي بر آن قفل و حجاب
بي كليد اين در گشادن راه نيست بي طلب نان سنت الله نيست
(مثنوي، دفتر پنجم، ابيات 2385- 2387)
لزوم پرداختن به كار را حتي در سخت ترين شرايط براي نيفتادن در دام احتياج به خلق و گدايي از آنها در حديث زير مي بينيم عن زراره من الصادق (ع) : انّ رجلا اتاه فعّال انّني لا احسن ان اعمل بيدي و لا أحسن ان اتجر و انا محارف محاج فقال اعمل و احمل علي راسك و استغن عن النّاس
زواره مي گويد مردي به حضور امام صادق (ع) آمد و عرض كرد: دست سالمي ندارم كه با آن كار كنم، سرمايه ندارم تا با آن تجارت نمايم، مرد محروم و مستمندي هستم ، چه كنم ؟ امام (ع) فرمود: با سرت باربري كن و خود را از مردم مستغني و بي نياز بدار.
(فريد، 1367، ج3، ص22)
البته ناگفته پيداست كه تشويق و ترغيب اولياي دين به كار و كوشش، فقط به خاطر شغل هاي مشروع و كارهاي مفيد است كه خير و صلاح جامعه در آنهاست نه كارهاي ناروا و حرام كه نتيجه ي آن كسب لقمه ي حرام است و شديداً از خوردن آن نهي شده است.
پيامبر (ص) : «من اكل لقمه من حرام لم تقبل له صلاه اربعين ليله»
هر كس يك لقمه ي حرام بخورد، نماز چهل شبش پذيرفته نشود. (محمدي ري شهري، 1367، ج3، ص1124، ش3660)
پيامبر (ص) «انّ الله عزوّجل حرم الجنه جسدا غدي بحرام».
خداي عزوجل بهشت را بر بدين كه از مال حرام تغذيه شود حرام كرده است.(همان ، ش3661)
البته اثرات لقمه ي حرام (جهل ، غفلت، خيانت، تاريكي ، حسد و ...) در همين دنيا نيز آشكار مي شود.
موضوع : جايگاه كار و تلاش در آموزه هاي ديني
با توجه به اهميّت و جايگاه فوق العاده ي عنصر كار در اسلام، طبيعي است كه مقام كارگر نيز بسيار بزرگ و با اهميت باشد تا جايي كه كارگران همچون مجاهدان راه خدا دانسته شدند يا وقتي با تني خسته مي خوابند، آمرزيده هستند، يا اگر در حين كار از دنيا بروند شهيد محسوب مي شوند كه به برخي از اين روايات در بالا اشاره كردم و اكنون به نقل روايتي ديگر در اين زمينه مي پردازيم:
روي انس بن مالك انّ رسول الله (ص) لمّا اقبل من غزوه تبوك استقبله سعد الانصاري فصافحه النّبيّ (ص) ثم قال له: ما هذا الذي اكنب يديك؟ قال يا رسول الله اضرب بالمر و المسحاه فانفقه علي عيالي فقبل يده رسول الله (ص) و قال هذه يد لا تمشها النّار :
انس بن مالك گفت: موقعي كه رسول اكرم از جنگ تبوك مراجعت مي كرد، سعد انصاري به استقبال آمد. حضرت با او مصافحه كرد و دست سعد را زير و خشن ديد. فرمود: چه صدمه اي به دستت رسيده است؟ عرض كرد يا رسول الله من با طناب و بيل كار مي كنم و درآمدم را خرج معاش خانواده ام مي نمايم. رسول اكرم دست او را بوسيد و فرمود: اين دستي است كه آتش با آن تماس پيدا نمي كند.» (ابن اثير، 1415، ج2، ص269- فريد، 1367، ج3، ص21)
موضوع: جايگاه كار و تلاش در آموزه هاي ديني
پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله)
1. طَلَبُ الحَلالِ فَرِيضَةٌ عَلَي كُلِّ مُسلِمٍ و مُسلِمَةٍ
كار كردن براي كسب مال حلال، بر هر مرد و زن مسلمان واجب است.
جامع الاخبار، ص 389، حديث 1079
پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله)
2. امْنُنْ عَلَيْنَا بِالنَّشَاطِ وَ أَعِذْنَا مِنَ الْفَشَلِ وَ الْكَسَلِ وَ الْعَجْزِ وَ الْعِلَلِ وَ الضَّرَرِ وَ الضَّجَرِ وَ الْمَلَلِ
(خدايا) نعمت سرزندگي و كوشايي را به ما ارزاني دار و از سستي، تنبلي، ناتواني، بهانه آوري، زيان، دل مردگي و ملال، محفوظمان دار.
ميزان الحكمه، ج11، ص5184
پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله)
3. إنَّ مِنَ الذُّنُوبِ ذُنُوباً لا يُكَفِّرُها صَلاهٌ وَ لا صَدَقَهٌ، قِيلَ يا رسولَ اللهِ فَما يُكَفِّرُها قالَ الهُمُومُ في طَلَبِ المَعِيشَهِ
بعضي از گناهان به وسيله نماز و صدقه هم آمرزيده نمي شوند. سؤال شد يا رسول الله! پس چه چيز موجب آمرزش آن است؟ فرمود: جديت و تلاش در طلب معيشت.
مستدرك الوسائل، ج 13، ص 13
رسول الله (صلي الله عليه و آله)
4. اَلْعِبادَﺓُ عَشَرَﺓَ اَجْزاءٍ تِسْعَـﺔٌ مِنْها في طَلَبِ الْحَلالِ
عبادت ده جزء است كه نه جزء آن در كار و تلاش براي به دست آوردن روزي حلال است.
مستدرك الوسائل، ج۱۳، ص۱۲
امام علي (عليه السلام)
5. العَمَل العَمل، ثُمَّ النَّهاية النَّهاية، والاستِقامة الاستِقامَة، ثُمَّ الصَّبر الصَّبر، والوَرَع، إِنَّ لَكُم نَهايَة فَانتهوا اِلي نَهايَتِكُم
كار كنيد و آن را به پايانش رسانيد و در آن پايداري كنيد؛ آن گاه شكيبايي ورزيد و پارسا باشيد. همانا شما را پاياني است؛ پس، خود را به آن پايان (بهشت) رسانيد.
نهجالبلاغه
امام علي (عليه السلام)
6. قَِليل تَدُوم عَليه، أرجَي مِن كَثِير مَملُولٍ مِنه
كار (خير) اندك، كه بر آن مداومت ورزي، از كار بسيار كه از آن خسته شوي، اميدوار كنندهتر است.
نهجالبلاغه
امام على (عليه السلام)
7. عَلَيكُم بالجِدّ والاجتِهاد والتَأهُّب والاستِعداد
بر شما باد به تلاش و سختكوشي و مهيا شدن و آماده گشتن.
نهجالبلاغه
امام على (عليه السلام)
8. إذا هبت أمراً فقع فيه، فإنّ شدّة توقّيه أعظم ممّا تخاف منه
هرگاه از كاري ترسيدي، خود را بـه كام آن بينداز، زيرا ترس شديد از آن كار، دشوارتر و زيانبارتر از اقدام به آن كار است.
غررالحكم، 8955
امام على (عليه السلام)
9. طَاعَة الله سُبحانَه لا يَحُوزها إلاّ مَن بَذل الجِدّ واستَفرَغ الجَهد
به طاعت خداي سبحان دست نيابد مگر كسي كه تلاش كند و نهايت كوشش خود را به كار گيرد.
غررالحكم،6009
امام علي(عليه السلام)
10. الشَّرفُ بِالهِمَم العَالِيه لابِالرمَمِ البَالِيه
شرافت به همت هاي بلند است نه به استخوان هاي پوسيده.
نهجالبلاغه
امام علي(عليه السلام)
11. اقصِر هِمَّتَك عَلي مَا يلزمُك و لا تخُض فِيما لايعنِيك
همّت خود را صرف چيزهايي كن كه به آن نياز داري و آنچه را به كار ت نمي آيد پي گيري مكن.
نهجالبلاغه
امام علي(عليه السلام)
12. إنَّ سَمتَ هِمَّتكَ لإصلاحِ النّاس فَابدَء بِنَفسِك، فَإن تُعاطِيك صلاح غَيرِك و أنتَ فاسِدٌ أكبَر العَيب
اگر همت والاي اصلاح مردم را در سرداري، از خودت آغاز كن، زيرا پرداختن تو به اصلاح ديگران، در حالي كه خود فاسد باشي بزرگترين عيب است.
نهجالبلاغه
امام علي (عليه السلام)
13. قَدرُ الرَّجُلِ على قَدرِهِمَّتِهِ
اندازه هر كس به اندازه همت او است
منتخب ميزان الحكمة، 314
امام على (عليهالسلام)
14. الكَرَمُ نَتيجَةُ عُلُوِّ الهِمَّه
كَرَم داشتن، زاييده بلندى همّت است.
غرر الحكم، 1477
حضرت علي (عليه السلام)
15. كَفى بِالمَرءِ غَفلَةً أن يَصرِفَ هِمَّتَهُ فيما لا يَعنيهِ
غفلت آدمى را همين بس كه همّتش را در آنچه به كارش نمىآيد، صرف كند.
نهجالبلاغه
حضرت علي (عليه السلام)
16. كُن بَعيدَالهِمَمِ إذا طَلَبتَ، كَريمَ الظَّفَرِ إذا غَلَبتَ
هرگاه در پىچيزى هستى، بلندْ همّت باش و آنگاه كه چيره شدى، در پيروزى كريم باش.
نهجالبلاغه
امام علي (عليه السلام)
17. آفَةُ النُّجْحِ الْكَسَلُ
آفت موفقيت تنبلي است.
ميزان الحكمه، ج 11،ص 5184
امام علي (عليه السلام)
18. مَنْ دَامَ كَسَلُهُ خَابَ أَمَلُه
كسي كه پيوسته تنبلي كند، در رسيدن به آرزويش ناكام ماند.
ميزان الحكمه، ج 11،ص 5184
امام علي (عليه السلام)
19. مِنْ سَبَبِ الْحِرْمَانِ التَّوَانِي
يكي از عوامل محروميت سستي (در كار) است.
نهجالبلاغه
امام علي (عليه السلام)
20. ضَادُّوا التَّوَانِيَ بِالْعَزْم
با عزم و اراده به جنگ سستي برويد.
ميزان الحكمه، ج 11،ص 5184
امام حسن (عليه السلام)
21. لامُرُوَّة لِمَن لاهِمَّة لَه
كسي كه همت ندارد مروت ندارد.
بحار الانوار، ج 8 ، ص 111
امام حسن (عليهالسلام)
22. اِتَّقُوا اللّهَ عِبادَ اللّهِ وَ جِدُّوا في الطَّلَبِ وَ تِجاهِ الْهَرَبِ وَ بادِرُوا الْعَمَلَ قَبْلَ مُقَطِّعاتِ النَّقِماتِ وَ هادِمِ الَّذّاتِ
اي بندگان خدا! تقوا پيشه كرده و براي رسيدن به خواستهها تلاش كنيد و از كارهاي ناروا بگريزيد و قبل از آنكه ناگواري ها به شما روي آورند و نابود كننده لذات [مرگ] فرا رسد، به كار[هاي نيك] مبادرت ورزيد.
بحار الانوار، ج 1، ص 218
امام حسن (عليهالسلام)
23. وَ اعْمَلْ لِدُنْياكَ كَاَنَّكَ تَعيشُ اَبَدا وَ اعْمَلْ لآخِرَتِكَ كَاَنَّكَ تَمُوتُ غَداً
براي دنيايت چنان كار كن كه گويا براي هميشه [در اين دنيا] خواهي بود. و براي آخرتت [نيز چنان] سعي و تلاش كن كه گويا فردا از دنيا خواهي رفت.
تحف العقول، ص408،ح 20
امام سجاد(عليه السلام)
24. اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْهَمِّ وَ الْحَزَنِ وَ الْعَجْزِ وَ الْكَسَلِ
بار خدايا، من از غم و اندوه و ناتواني و تنبلي به تو پناه ميبرم.
ميزان الحكمه، ج11، ص5188
امام باقر (عليه السلام)
25. إيَّاكَ وَ الْكَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا مِفْتَاحُ كُلِّ شَرٍّ
از تنبلي و بي حوصلگي بپرهيز، زيرا كه اين دو كليد هر بدي ميباشند.
ميزان الحكمه، ج 11، ص5186
امام باقر (عليه السلام)
26. إنِّى لأبغضُ الرَّجُل أن يَكُون كسلاناً عَن أمرِ دُنيَاه، و مَن كَسَل عَن أمرِ دُنياه فَهُو عَن أمر آخِرتِه أكسلَ
من مردى را كه در كار دنيايش تنبل باشد مبغوض ميدارم و كسى كه در كار دنيا تنبل باشد، در كار آخرتش تنبل تر است.
وسائل الشيعه، ج12، صفحه 37
امام باقر (عليه السلام)
27. إيَّاكَ وَ الْكَسَلَ وَ الضَّجَرَ َإِنَّهُمَا مِفْتَاحُ كُلِّ سُوء
از تنبلي و بي حوصلگي بپرهيز، زيرا كه اين دو كليد هر بدي ميباشند.
وسائل الشيعه ، ج 12، ص 39
امام صادق (عليه السلام)
28. إيَّاكَ وَ الْكَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا يَمْنَعَانِكَ مِنْ حَظِّكَ مِنَ الدُّنْيَا وَ الاْآخِرَةِ
از تنبلي و بي حوصلگي بپرهيز، زيرا كه اين دو خصلت تو را از بهره دنيا و آخرت باز مي دارند.
ميزان الحكمه، ج 11، ص5186
امام صادق(عليه السلام)
29. تَرْكُ التِجارَﮤِ ينْقَصُ الْعَقْلَ
رها كردن كسب و كار، عقل را كم ميكند.
وسائلالشيعه، ج۱۷، ص۱۴
امام صادق(عليه السلام)
30. مَن طَلَبَ الدُّنيا اِستِعْفافاً عَنِ النّاسِ وَ سَعْياً عَلي اَهْلِهِ وَ تَعَطٌّفاً عَلي جارِهِ لَقَي اللهَ عَزَّوَجَلَّ يَوْمَ الْقِيامَـﺔِ وَ وَجْهُهُ مِثلُ القَمَرِ لَيْلَـﺔَ الْبَدْرِ
هركس دنيا را طلب كند به قصد اين كه آبروي خود را از مردم حفظ، رفاه خانوادهاش را تأمين و به همسايهاش كمك كند، وقتي با خدا ديدار كند، چهرهاش همانند ماه شب بدر ميدرخشد.
وسائل الشيعه، ج۱۷، ص۲۱
امام صادق(عليه السلام)
31. كُلُّ ذيصَناعَةٍ مُضطَرًّ اِلي ثَلاثِ خِصالٍ يَحْتلِبُ بِها الْكَسْبَ: و هُوَ اَن يَكُونَ حاذِقاً بِعِلْمٍ مُؤَدّياً لِلْاَمانَةِ فيهِ، مُسْتَميلاً لِمَنِ اسْتَعْمَلَهُ
هر اهل فني براي موفقيت در كسب و كار خود (كه كارش بگيرد) به سه مطلب نيازمند است:
تخصص و باهوشي در فن و حرفه مورد نظر.
- امين باشد و در كار و مال مردم، امانت و درستي را حفظ كند.
- با كارفرما و صاحب كار، خوشبرخورد و خوشقلب باشد.
بحارالانوار، ج۷۵، ح۲۳۵
امام صادق(عليه السلام)
32. مَنْ طَلَبَ التَّجارَﺓَ اِستَغْنَي عَنِ النّاسِ
هركس دنبال تجارت رود از مردم بينياز ميشود.
وسائل الشيعه، ج۱۷، ص۱۲
امام صادق(عليه السلام)
33. يا هِشامُ! اِنْ رَأَيت الصِّفَّينِ قَدِ الْتَقَيا فَلا تَدَعْ طَلَبَ الرِّزقِ في ذلكَ الْيوْمِ
اگر در خط مقدم جبهه، درگيري شروع شد، باز هم كار كردن و طلب روزي را در آن روز ترك نكن.
كافي، ج۵، ص۷۸
امام صادق(عليه السلام)
34. اَلكادُّ عَلََي عِيالِهِ كَالْمُجاهِدِ في سَبيلِ اللهِ
كسي كه خود را براي روزي خانوادهاش به زحمت مياندازد و كار ميكند مانند رزمندهاست كه در راه خدا ميجنگد.
كافي، ج۵، ص۸۸
امام صادق (عليه السلام)
35. اوصِيكَ بتَقوي الله والوَرع والاِجتِهاد واعلَم أنّه لا يَنفَع اجتِهادٌ لا وَرع فيه
تو را به تقواي الهي و پارسايي و كوشش سفارش ميكنم و بدان كه كوششي كه در آن پارسايي نباشد، سودي نميدهد.
كافي، ج 2 ص 76
امام صادق (عليه السلام)
36. لا تَكسِلُوا فِى طَلبِ مَعايِشَكُم فَإنَّ آبائَنا كَانُوا يَركَضُون فِيها و يُطلِبونَها
در طلب روزى و نيازهاى زندگى تنبلى نكنيد، چرا كه پدران و نياكان ما به دنبال آن ميدويدند و آنرا طلب مى كردند.
وسائل الشيعه، ج12، ص 38
امام صادق (عليه السلام)
37. لاتَكسل عَن مَعِيشَتك فَتَكون كَلّاً عَلى غَيرك
در معاش دنيوى خود تنبلى مكن كه سربار ديگران باشى.
فروع كافى، ج 5، ص 86
امام موسي كاظم (عليه السلام)
38. اِنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ لَيبْغِضُ الْعَبْدَ النَوّامَ، اِنَّ اللهَ يبْغِضُ الْعَبْدَ الفارِغَ
خداوند دشمن بنده اي است كه زياد مي خوابد و بيكار است.
وسائل الشيعه، ج 12، ص 38
امام رضا(عليه السلام)
39. الَّذي يطْلُبُ مِنْ فَضْلٍ يكُفُّ بِهِ عِيالَهُ اَعْظُمُ اَجْراً مِنَ الْمُجاهِدِ في سَبيلِ اللهِ
كسي كه دنبال روزي ميرود تا آبروي خود و خانوادهاش را حفظ كند، اجر و پاداشش از رزمندهاي كه در راه خدا جنگ ميكند بيشتر است (عرق كارگر معادل خون شهيد است.)
وسائل الشيعه، ج۱۷، ص۶۷
40. ابو عمرو الشيباني: رأيت أبا عبدالله وبيده مسحاة وعليه إزار غليظ يعمل في حائط له والعرق يتصابّ عن ظهره فقلت: جعلت فداك أعطني أكفك فقال لي: إنّي احبّ أن يتأذّي الرجل بحرّ الشمس في طلب المعيشة
ابو عمرو شيباني نقل مي كند: امام صادق (عليه السلام) را ديدم كه در دستش بيلي بود و ازاري ضخيم بر تن داشت و در بوستان خود كار مي كرد و عرق از پشت او سرازير بود. عرض كردم: فدايت شوم! اجازه بدهيد من به جاي شما كار كنم. فرمود: من دوست دارم كه مرد براي تأمين معيشت خود در گرماي آفتاب اذيّت شود.
كافي: ج5،ص 77
موضوع: جايگاه كار و تلاش در آموزه هاي ديني
حجتالاسلام «مصطفي حصيرباف»، مدير مؤسسه جامعةالقرآن الكريم و اهلالبيت(ع) شوشتر در گفتوگو با خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا) شعبه خوزستان، تأكيد ميكند: با توجه و نگرش به گفتار پيامبران و اولياي دين(ع) كه راهنمايان واقعي بشر به سوي كمال حقيقي هستند، اين نكته مهم كه كار و تلاش عامل نزديكي به خداوند است، از اهميت آشكار ميشود و با توجه به اينكه بينيازي از ديگران، باعث عزت نفس در افراد ميشود، كسي كه كار ميكند و دستش را پيش ديگران دراز نميكند، احساس عزت و كرامت ميكند؛ هر چند درآمد او اندك باشد.
وي تصريح ميكند: در تحقق اين اصل مهم، پيشوايان و رهبران الهي و معصوم(ع) ما بهترين الگو براي بشريت هستند، چنانچه حضرت علي(ع) در كلام رفيع و گهربار خود ميفرمايند: «حمل صخرههاي سترگ از قله كوههاي رفيع از بار منت آدميان برايم دوست داشتنيتر است، برخي به من ميگويند كسب و كار براي تو ننگ است، اما ننگ و عار، در ذلت و خواريِ درخواست از ديگران است؛ اگر ميخواهي آزاد زندگي كني چون بردگان تن به كار ده و طمعت را از مال بنيآدم به كلي قطع كن، نگو آن كار مرا كوچك و پست ميكند، بلكه گدايي و درخواست از مردم ذلتآور است.»، آنگاه كه از مردم بينياز باشي، هركاري كه ميخواهي داشته باش چه در اين صورت از همه مردم بلندقدرتر و ارجمندتر خواهي شد.»
حجتالاسلام حصيرباف، ادامه ميدهد: امام علي(ع)، شاگرد پيامبري است كه وقتي دست پينهبسته كارگري را ديدند، بر آن بوسه زدند و فرمودند: «اين دستي است كه آتش آن را لمس نخواهد كرد.» در كتاب ميزان الحكمه از حضرت پيامبر اكرم(ص) روايت شده است كه «بنده هيچ غذايي نخورد كه محبوبتر از دسترنج او باشد و هركه شب را با تني خسته از كار بخوابد، آمرزيده ميشود.» همچنين در روايتي آمده است كه حضرت داود(ع) بر كفشگري گذشت و به او فرمودند: «كار كن و بخور؛ زيرا خداوند كسي را كه كار كند و بخورد دوست دارد و كسي را كه بخورد و كار نكند دوست نميدارد.»
به گفته مدير مؤسسه جامعةالقرآن الكريم و اهلالبيت(ع) شوشتر، مختصر آشنايي با آيات قرآن كريم و روايات اسلامي، بيانگر اين مدعاست كه اسلام پايه هرگونه بهرهگيري مادي و معنوي انسان را سعي و تلاش ميداند؛ پيشوايان اسلامي براي اينكه الگويي به ديگران ارائه دهند، خود در بسياري از مواقع، كارهاي سخت و طاقتفرسا انجام ميدادند. در كتاب ميزان الحكمه از قول «فضل ابن ابيقره» آمده است كه: «بر حضرت امام صادق(ع) وارد شديم در حالي كه در باغ خود مشغول كار كردن بود. عرض كرديم خدا ما را فداي شما كند، اجازه دهيد براي شما كار كنيم يا غلامان كار انجام دهند. حضرت فرمود: «نه، مرا به حال خود بگذاريد، چون دوست دارم خداي عزوجل مرا ببيند كه با دست خود كار ميكنم و با رنج خود روزي حلال به دست ميآورم.» همچنين امام صادق(ع) فرمودند: «اميرالمؤمنين علي(ع) از دسترنج خود هزار بنده خريد و آزاد كرد.»
همچنين «ياسر داودي»، كارشناس قرآني خوزستان نيز در اين باره معتقد است كه سلوك بشري در فرهنگ اسلامي داراي دو بخش است؛ مادي و معنوي؛ كار و تلاش در بخش مادي معني ميشود و نماز نيز در بخش معنوي. امامان و پيشوايان دين اسلام نيز در سخن و عمل به مسئله كار و تلاش، تأكيد فراواني داشتند و از بيكاري دوري ميجستند. در روايات اسلامي آمده كه اگر كسي به كار و تلاش مشغول باشد، بهتر است از كسي كه كار را رها كند و به عبادت خدا مشغول باشد و به اين خود پاداش بيشتري داده ميشود.
وي ادامه ميدهد: اسلام ديدگاه ارزشمندي نسبت به كار دارد، در واقع از قداست و محبوبيت زيادي برخوردار است؛ انجام كار محبوب است، چنانچه حضرت محمد(ص) نيز در اين باره فرمودهاند: «اگر عبادت 70 قسم داشته باشد، بهترين آن كار و تلاش است.»
داودي ميگويد: انسان براي امرار معاش خود و زندگي كردن احتياج به كار و تلاش دارد و امام علي(ع) نيز به مانند ديگر ائمه اطهار به كار و تلاش ميپرداختند و حتي كشاورزي ميكردند. در قرآن كريم، كار و تلاش به عنوان عمل صالح تعبير شده است و براساس آيه 105 سوره توبه «وَ قُلِ اعْمَلُواْ فَسَيَرَى اللّهُ عَمَلَكُمْ، يعني بگو هر كارى مىخواهيد، بكنيد كه به زودى خدا در كردار شما خواهد نگريست»، كار و تلاش به عمل صالح تعبير شده است.
به گفته وي، براساس حديث «الكاد علي عياله كل مجاهد فيسبيلالله، يعني كسي كه براي كسب درآمد براي خانوادهاش تلاش كند، به مانند كسي است كه در راه خدا تلاش ميكند.» اين حديث بر اين مهم، تأكيد ميكند.
حجتالاسلام «علي حيدرياهوازي»، مدرس حوزه علميه خرمشهر، در اين باره ميگويد: آدم فعال و كسي كه كار ميكند از فهم و شعور بالايي عنوان برخوردار است؛ هدف فرد فعال از كار و فعاليت و خدمت به خانواده با ديگر افراد متفاوت است، انسان بايد به كار خود رنگ و بوي خدايي بدهد تا در كارش موفق شود. در حديثي آمده كه «الكاد علي عياله كل مجاهد فيسبيلالله»، «سختكوشي و تلاش فرد به مانند جهاد در راه خداوند است.»
وي ميافزايد: اهل بيت(ع) نيز به اين موضوع تأكيد كردهاند و الگوي مناسبي در اين باره هستند، آنها به كار و تلاش اهميت ميدادند، براساس حديثي از امام علي(ع) نيز بدترين افراد كساني هستند كه برادران خود را به خاطر خودشان به زحمت مياندازند. كار و تلاش، وسيله تقرب به خداوند است، كسي كه نيروي خود را صحيح خرج كند، به خداوند نزديكتر است و در اين ميان اگر كسي، امرار معيشت خود را از طريق ديگران تأمين كند و ديگران متحمل سختي شوند، آسايش و رفاه او كاذب است و شادابي ندارد؛ به جرأت ميتوان گفت آدم بيكار مرده است و سودي براي ديگران ندارد.
حيدري اهوازي ميافزايد: خداوند بر اساس يكي از آيات كريمه قرآن، ميفرمايد: «كسي كه حرفهاي در پيش گيرد و فعاليت كند، به مانند امانتي است كه بايد از آن استفاده كند.» امام صادق(ع) نيز در اين باره فرموده: «التجارة تزيد فيالعقل»، «تجارت عقل انسان را سرشار و بارور ميكند.»
به گفته مدرس حوزه علميه خرمشهر، راههاي كسب درآمد و كار و تلاش متفاوت هستند، بر همين اساس بايد از در آمد حرام دوري كرد و كسب و كار حلال را در پيش گرفت. در برخي از روايات و احاديث آمده يك ركعت نماز كسي كه كار و تلاش ميكند و مشغول باشد، بر 70 ركعت نماز آدم بيكار برتري و ثواب دارد، در تعاليم ديني نيز آمده كه اهل بيت(ع) از جامعهاي كه در آن، فرد بيكار باشد و هميشه بارش بر دوش ديگران باشد، نفرت دارند و امام موسي كاظم(ع) نيز با وجود اين كه در زندان بودند، تمايل داشتند كه با پول زمينهاي خود اقدام به خريد و فروش كنند تا از ارزش آنها كاسته نشود و قيمت آنها به روز حساب شود و رونق و كسب و كار از بين نرود.
«سيد حسين موسويشوكه»، كارشناس قرآن كريم استان خوزستان، مؤمن واقعي را كسي ميداند كه عامل به كار صالح باشد. اين در حالي است كه يكي از شاخصههاي آشكار كار و تلاش نيز بينيازي از ديگران است كه باعث ايجاد عزت در انسان ميشود؛ بيشك عزت انسان حاصل نميشود، مگر اينكه براساس عمل صالح فرد باشد.
وي ميگويد: دين مبين اسلام هميشه و در همه حال، انسان را به كار و تلاش تشويق ميكند. انسان نيز بايد در مسير اعتلا و سربلندي جامعه و دستيابي به اقتصاد مدرن و اداي حق و حقوق افراد جامعه گام بردارد. از مهمترين لازمههاي كار و تلاش در جامعه، ميتوان نزديك شدن به خداوند را عنوان كرد، اين اصل مهم، از تعاليم پيامبران و اهلبيت(ع) به افراد بشر رسيده است، چنانچه پيامبر اكرم(ص) بر دستان كارگر بوسه ميزد و همين امر، ارزش كار و كارگر را مشخص ميكرد.
موسوي تصريح ميكند: خداوند سبحان در سوره «ملك» آيه 15 ميفرمايد: «هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَ كُلُوا مِن رِّزْقِهِ وَ إِلَيْهِ النُّشُورُ»، «اوست كسى كه زمين را براى شما رام گردانيد، پس در فراخناى آن رهسپار شويد و از روزى [خدا] بخوريد و رستاخيز به سوى اوست.» يعني اينكه وقتي انسان روي دوش زمين سوار شد به اين معني بود كه زمينشناسي و معدنشناسي كند و با اين كارها روزي بگيرد و به عالمي كه بهشت نام دارد، راه يابد.
كارشناس فعاليتهاي قرآني خوزستان، ادامه ميدهد: براي رسيدن به بهشت در وهله اول بايد راه نزديك شدن به خدا را شناخت تا بتوان در نعيم ابدي راه يافت. يكي از راههاي نزديك شدن به خدا همان كار و تلاش است، اگر مؤمن با عمل صالح آميخته شود به بهشت و خداوند نزديك ميشود؛ در سوره «محمد»، خداوند داستان بهشتي كه به افراد صالح در دنيا وعده داده شده را بيان ميكند، خداوند انسان را روي زمين خلق كرد و براي امري بسيار مهم و هدفي بزرگ، همه چيز را تسخير كرده است كه در خدمت او باشد تا گنجهاي زمين را با انواع و اقسام آن استخراج كند.
كارشناس قرآني خوزستان افزود: در تعاليم ديني اسلام و انبياء بسيار تأكيد شده كه كار و تلاش عامل اصلي موفقيت انسان براي رسيدن به درجات والا در زندگي انبياي الهي است و در آيات 97 سوره «نخل»، 77 سوره «قصص»، 13 سوره «سباء»، 115 سوره «آلعمران» به كار و تلاش اشاره شده است.
موسوي ادامه داد: تاريخ بيانگر اين مدعا بوده كه حضرت آدم(ع) كشاورز بوده است، حضرت داود آهنگري ميكرد، حضرت عيسي(ع) نقاش بوده و حضرت محمد(ص) نيز به چوپاني و تجارت ميپرداخت، اينها از اصوليترين راههاي رسيدن به پلههاي عزت و شرف دنيا و آخرت هستند.
وي تصريح ميكند: بزرگان دين، كار و تلاش را مايه پيشرفت و محقق شدن وظايف كاري عنوان كردهاند، به كار و تلاش شرافتمندانه نيز تأكيد بسياري شده است. تقليد از بزرگان ديني در كارهاي اقتصادي، فرهنگي، سياسي، اجتماعي و ... به همه افراد توصيه شده است تا بتوان به قلههاي پيشرفت دست يافت و بهرهگيري از تجربيات علمي و راه و روشهاي سپري شده توسط افراد موفق ميتواند در اين مدعا تأثيرگذار باشد.
به گفته كارشناس فعاليتهاي قرآني خوزستان، خداوند سبحان در آيه 75 سوره «طاها» فرموده است: «وَمَنْ يَأْتِهِ مُؤْمِنًا قَدْ عَمِلَ الصَّالِحَاتِ فَأُوْلَئِكَ لَهُمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَى»، «و هركه مؤمني به نزد او رود در حالى كه كارهاى شايسته انجام داده باشد، براى آنان درجات والا خواهد بود.» يعني اينكه جايگاه اهل ايمان در بهشت است، اما كسب درجه و جايگاه بهشت مربوط به تزكيه نفس و تلاش و فعاليت افراد است، افراد بايد خود را از آلودگيها پاك كنند و در اين آيه، ايمان با عمل صالح مقرون شده است و ايمان بدون عمل و تلاش هيچ نتيجه و ثمري ندارد.
موسوي ادامه ميدهد: عزت، موهبت الهي است كه ذات مقدس باريتعالي به انسان مخلص و مؤمن عطا ميكند، اصل بينيازي نيز در باعزت زندگي كردن افراد به دست ميآيد، امام علي(ع) نيز فرموده است: «من اعتز بغيرالله هلك العز»، «اگر كسي در غير خداوند، عزت را طلبيد، عزت او را از بين ميبرد و باعث هلاك او ميشود.»
حجتالاسلام «محمدحسين محمدي»، معاون حوزه عمليه رامهرمز،ميگويد: در آيه 71 سوره «نحل» اشاره زيبايي به كار و تلاش شده است. در اين آيه، همه افراد به فعاليت دعوت شدهاند و تأكيد شده كه كار و تلاش افراد تؤام با تقوا باشد، افراد بايد تقواي الهي را در هر مكان و زماني مدنظر قرار دهند. در آيات و روايات اسلامي به اهميت كار و تلاش اشاره فراواني شده است. آيه 27 سوره «شوري» نيز به اين مهم تأكيد دارد؛ اين آيه شريفه بيان ميكند كه انسان هر كاري انجام دهد، اعمال و نتيجه آن متوجهش ميشود.
وي ميافزايد: وقتي انسان دچار فقر و محروميت ميشود، ميتواند با كار و تلاش از اين حالت خارج شود، از سويي ديگر، اين سستي و تنبلي را در پيش گيرد و در همان حالت بماند. با توجه به مفهوم و تفسير اين آيه در جلد 20 تفسير نمونه، كمبودها و محروميتهاي انسان در مسير زندگياش، نتيجه اعمال اوست. اگر نهايت تلاش خود را به كار گيرد ولي باز هم به موفقيت دست نيابد و حس كند كه درها به رويش بسته شده است، نبايد پشيمان شود.
محمدي تصريح ميكند: در اين ميان، بنده بايد بداند كه همه چيز به طور مطلق از آن خداوند است و نبايد نااميد شود، بلكه بايد بيش از اين تلاش كند و ناسپاسي به درگاه خداوند نداشته باشد. در اينباره آيات و روايات زيادي آمده كه مؤمنان بايد صبح زود براي كار و تلاش از خانه خارج شوند. همچنين دعاي كسي كه سالم است، اما كار نكند، مستجاب نخواهد شد، بايد براي طلب روزي، صبح زود از خانه خارج شد.
وي ادامه ميدهد: در برخي آيات و روايات ديگر اسلامي، رزق و روزي از آن خداوند است و خداوند فرموده: «بنده هر چه تلاش كند، من تشخيص ميدهم كه به هركسي چه چيزي بدهم و چه چيزي ندهم.» بر اساس آيات، نبايد اين شبهه پيش آيد كه بندگان در پي كار و تلاش نباشند. بلكه با مراجعه به روايات اسلامي ميتوان دريافت كه انسان نميتواند با حرص و ولع در پي كار و تلاش باشد و خود را اذيت كند. ديگر اين كه افراد نبايد زهد را پيشه خود قرار دهند و از كار و تلاش دست كشند و فقط به دعا بپردازند. اسلام از افراط و تفريط دوري ميجويد، كار و تلاش بايد متعادل باشد.
معاون حوزه عمليه رامهرمز، اظهار ميكند: در آيه 75 سوره «طاها» نيز، مقصود از كار و تلاش، عمل صالح افراد است. خداوند در اين باره فرموده: «هركس با ايمان، نزد من آيد و عمل صالح انجام دهد، درجات عالي مييابد.» همچنين در آيات ديگر اين سوره، افراد خطاكار، در محضر خداوند در آتش دوزخ نه ميميرند و نه زندگي ميكنند، بلكه دچار عذاب ميشوند. آيه ديگر سوره «طاها» نيز اهل بهشت را افرادي معرفي ميكند كه بقاي جاويد مييابند، آنها به دنبال عمل صالحي هستند كه پيش از ورود به بهشت فرستاده بودند. پاداش آنها، پاداش پاكي آنها است.
آيه 75 سوره «طاها»، اشاره به اعمال نيك و بد افراد دارد. همچنين كار و تلاش بايد با تقوا همراه باشد، و افراد از حرص و طمع دور باشند؛ كار و تلاش بايد حلال باشد تا نمونه بارز عمل صالح باشد.
حجتالاسلام «عبدالحسين شوشتري»، نماينده وليفقيه در ناحيه سپاه پاسداران شوشتر، ميگويد: در دين اسلام بازنشستگي نداريم، در سوره «جمعه» نيز به اين نكته اشاره ميشود كه افراد حتي در روز جمعه نيز بايد فعاليت كنند؛ البته با قبول به پايان رسيدن دوران فعاليت افراد و جايگزيني نيروهاي جوان، فرد بايد در كار و جايگاه ديگري فعاليت خود را ادامه دهد. كار كردن و داشتن شغلي آبرومند، وسيله امرار معاش و تأمين مايحتاج زندگي است كه باعث ايجاد شخصيت، استقلال، عزت و حس اعتماد به نفس در افراد ميشود.
وي ميافزايد: افراد با حاصل دسترنج خود نه تنها امرار معاش ميكنند، بلكه احساس افتخار، عزت و سربلندي ميكنند و خود را عضو فعال و تأثيرگذاري در جامعه ميدانند، در مقابل افراد بيكار احساس سرخوردگي و ضعف ميكنند.
به گفته شوشتري، افراد بيكار در نزد ديگران خود را عضوي بيفايده در جامعه تلقي ميكنند؛ خود افراد بيكار در تصميمگيري اجتماعي، مشاركت جدي نخواهد داشت و آثار مخرب بيكاري در جامعه بدبينيهاي غير واقعبينانه به ديگران و پيامدهاي ناگوار را به همراه دارد.
نماينده وليفقيه در ناحيه سپاه پاسداران شوشتر، تصريح ميكند: كار و تلاش، وظيفه اجتماعي است، حتي اگر شخص هيچ احتياج مالي نداشته باشد، مسئوليت اخلاقي ايجاب ميكند كه بيكار نباشد و در اين ارتباط 360 مرتبه در قرآن كريم به صراحت به اهميت كار و تلاش اشاره شده است.
خداوند سبحان در آيه 23 سوره «روم» ميفرمايد: «وَ مِنْ آيَاتِهِ مَنَامُكُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَابْتِغَاؤُكُم مِّن فَضْلِهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ»، «و از نشانههاى [حكمت] او خواب شما در شب و [نيم] روز و جستجوى شما [روزى خود را] از فزونبخشى اوست در اين [معنى نيز] براى مردمى كه مىشنوند، قطعاً نشانههايى است.» همچنين در آيه 73 سوره «قصص» به اين مهم اشاره شده است. در اين آيات در كنار نعمت خواب و شب و روز، مسئله كار و تلاش مطرح شده است و آن را به عنوان سنتي ذكر ميكند كه بندگان خود را درباره آن سپاس گويند.
شوشتري ادامه ميدهد: نكته مهمي كه درباره كار و تلاش آمده اين است كه جايگاه مؤمن، بهشت است، كسب درجات بهشت نيز با اعمال صالح افراد مرتبط است و ممكن است كسي در دنيا خيلي زحمت بكشد، اما ايمان نداشته باشد و كار و تلاشش براي خدا نباشد، اين كار او ارزش ندارد. براساس آيهاي از قرآن كريم تأكيد شده كه در بحث كار و تلاش، افراد بايد به خداوند ايمان داشته باشند و عمل فرد بايد صالح باشد؛ با كار و عمل صالح و مفيد، ميتوان نياز جامعه را تأمين كرد.
نماينده وليفقيه در ناحيه سپاه پاسداران شوشتر، تاكيد ميكند: در عمل صالح نيز اهم و مهم وجود دارد و درباره عمل صالح بعد از ايمان به خداوند، تشخيص عمل صالح مهم است؛ ديگر اين كه بتوان به عمل صالح پايبند بود. استقامت در راه عمل صالح نيز سومين موردي است كه بايد موردنظر قرار گيرد.
وي ميگويد: براساس آيات و روايات اسلامي، مؤمنان شاغل، محبوب خداوند هستند. اسلام، پاداش كساني را كه در راه تأمين معاش خود و خانواده تلاش ميكنند، همسنگ پاداش مجاهدان و رزمندگان خدا ميداند.
شوشتري با اشاره به اينكه امام صادق(ع) در حديثي ميفرمايد: «الكاد علي عياله، كلمجاهد فيسبيلالله.» افزود: پيامبر اكرم(ص) زماني كه از جنگ تبوك به مدينه بازگشت، با «سعد انصاري» كه نتوانسته بود همراه پيامبر اكرم(ص) به جنگ برود، مواجه شد و دستان خشك و تركخورده سعد انصاري را ديد، دليل را از او پرسيد، سعد پاسخ داد كه براي تأمين مايحتاج اهل و عيالم با طناب و بيل كار ميكنم. پيامبر بر دستان او بوسته زدند و فرمودند: «اين دستي است، كه در آتش جهنم نميسوزد.»، از سوي ديگر افراد بيكار و كساني كه بار زندگي خود را بر دوش ديگران مياندازد، مورد لعن و نفرين اولياي اسلام هستند.
وي ميافزايد: پيامبر اسلام(ص) فرمودند: «كسي كه بار زندگي خود را بر ديگران بياندازد ملعون است.»
«كد كد العبد، ان احبيتُ انت تصبح حراو قطع الامال من مال بنيآدمَ طُرا؛ يعني اگر ميخواهي آزاد زندگي كني مثل بردگان تلاش كن و آرزويت را از مال ديگران به طور كلي قطع كن لاتقل ذا مكسب يزري، فقصد الاناس ازرا
انت ما استيقنت عن غيرك عليالناس قدرا
نگو كه اين كار مرا پست ميكند، زيرا درخواست از مردم خرد كنندهتر است.
زماني كه از ديگران مستغني و بينياز باشي از همه مردم ارجمندتر هستي.
«فاطمه برهاننيا»، مدرس حوزه علميه بندر امام خميني(ره)، كار و تلاش از ديدگاه اسلام، نوعي عبادت مقدس به شمار ميآيد كه مكمل و محرك معنوي سير انسان مسلمان است و روايات و آيات اسلامي نيز گواه اين مسئله است كه بدترين شخص نزد خداوند، كسي است كه براي انجام امور روزانه كار و تلاش نكند.
وي اظهار ميكند: خداوند سبحان، برترين عمل را عملي ميداند كه باعث نزديكي به او شود، به گفته اميرالمؤمنين علي(ع) نيز برترين نوع عمل آن است كه مبتني بر قوانين اسلامي باشد و شارع مقدس، آن را براي سلامتي جامعه، زيانآور ندانسته باشد و نزديكي بشر به خداوند برترين عمل از ديدگاه قرآن عنوان شده است. اسلام دين كار و فعاليت و آيين سعي و عمل است؛ تمام مردم براي تأمين زندگي با عزت و شرافتمندانه در تلاش و كوشش هستند و در دين اسلام، كساني كه از كار شانه خالي كنند و براي تأمين مايحتاج زندگي خود، به دنبال كار و تلاش نباشند، مورد انزجار قرار ميگيرند؛ در حقيقت دين اسلام نسبت به تأمين دنيا و آخرت انسانها، بسيار حساس بوده و سفارش كرده است.
مدرس حوزه علميه بندر امام خميني، ادامه داد: در اين ميان، اسلام دو چيز را مدنظر قرار داده است و مسلمانان را به انجام آن تشويق و ترغيب ميكند؛ اول، كار و تلاش فراوان براي امور دنيوي و اخروي و دوم، سختكوشي و مقاومت در مقابل سختيها.
امام صادق(ع) در حديثي، بدترين مردم نزد خداوند را فردي ميداند كه در شب، مانند مرداري در رختخواب افتاده باشد و در روز، عمرش را به بطالت بگذراند و تلاش نكند و بخواهد كه از دسترنج مردم استفاده كند.
مدرس حوزه علميه بندر امام خميني، ميگويد: كار و تلاش، وسيله كسب روزي حلال ميشود و عزتمندي مسلمانان را به همراه دارد؛ ارتزاق از دسترنج مردم، زشت و ناپسند است و بيكاري، سرمنشأ نادرستي و فساد در جامعه خواهد بود. امام علي(ع) در حديثي فرمودند: «اگر تن دادن به شغل و كار، مايه زحمت و رنج است، بيكاري دائمي نيز باعث فساد و نادرستي ميشود.»، اهميت كار در جامعه اسلامي، ريشه در اعتقادات اسلامي دارد و در آموزههاي ديني، سعي و تلاش براي اداره زندگي و خانواده، به مانند جهاد در راه خدا تشبيه شده است.
وي ادامه ميدهد كه در مكتب اسلام، دستورات متعددي وارد شده و از مجموع آنها ميتوان به ديدگاه اسلام درباره كار و تلاش پي برد. قداست شغل در دين اسلام مورد توجه است. پيامبر اسلام(ص) نيز در اين باره فرموده «اگر عبادت 70 بخش دارد، برترين آن طلب روزي حلال است.»
به گفته برهاننيا، وجوب كسب معيشت از مهمترين موارد اهميت كار و تلاش در اسلام است. كار و تلاش، باعث رشد عقلاني ميشود. امام صادق(ع) نيز در اين باره ميفرمايد: «تجارت، عقل را رشد ميدهد.»
وي ميافزايد: كسب آرامش روحي و سلامت جسمي از ديگر مواردي است كه به دنبال كار و تلاش به دست ميآيد، برطرف شدن فقر و تأمين اجتماعي نيازمندان نيز از عواقب توجه به كار و تلاش عنوان شده است، چنانچه امام باقر(ع) در اين باره فرمودند: «هركس براي بينيازي از مردم و تلاش براي رفاه خانواده و خيرخواهي، به همسايه خود در طلب مال و امكانات برآيد، روز قيامت در حالي محشور ميشود كه صورتي همچون بدر درخشان خواهد داشت و خداوند را ملاقات ميكند.»
مدرس حوزه علميه بندر امام خميني، ادامه ميدهد: مقام معظم رهبري نيز در بياناتي خطاب به كارگران اظهار كرد: «من به شما كارگران سفارش ميكنم در هر بخش و جايي كه مشغول هستيد، كار را عبادت بدانيد، كاري كه براي توسعه و پيشرفت كشور ميكنيد، يك عبادت قطعي است.»
وي ميگويد: در قرآن كريم، كسب رزق و روزي به چند دسته تقسيم شده است؛ كارهاي «حرام» به مانند تهيه و توليد شراب كه رد شده است، كار دوم كارهاي «مباح» كه انجام دادن و يا ندادن آن فرقي نميكند، گروه سوم، كارهاي «مستحب» كه به نفع جامعه هستند، دسته چهارم كارهايي هستند كه اسلام، آنها را نهي كرده است و بهتر است كه انجام نشوند و كارهاي «مكروه» نامگذاري شدهاند، گروه پنجم كارهاي «واجب» هستند كه بايد فرد، آنها را انجام دهد.